Jak wykorzystywać bajkoterapię do pracy z dziećmi?
Zanim dowiesz się Jak wykorzystywać bajkoterapię do pracy z dziećmi, przeczytaj wpis Działanie bajek terapeutycznych. Więcej o poszczególnych typach bajek terapeutycznych przeczytasz na stronie Rodzaje bajek terapeutycznych.
Grupa celu
Bajki terapeutyczne mogą oczywiście pomagać dzieciom po przeżyciach kryzysowych, dzieciom, które przeżyły katastrofę, cierpią na przewlekłe choroby, ofiarom przemocy itd. Należy jednak pamiętać, że bajkoterapia jest skierowana do WSZYSTKICH dzieci, bo każde dziecko w toku swego rozwoju doświadcza sytuacji lękotwórczych i musi rozwiązywać różne problemy.
Bajki psychoedukacyjne wspierają głównie proces wychowawczy (zmiana zachowań i postaw) i mogą być wykorzystywane przez rodziców i opiekunów zarówno do indywidualnej pracy z dzieckiem, jak i do pracy z grupą (np. gdy chcemy nauczyć dzieci dzielenia się z innymi, radzenia sobie z agresją ze strony rówieśników). Natomiast bajki psychoterapeutyczne stosujemy, gdy chcemy pracować z emocjami np. chcemy pomóc dzieciom zredukować lęki wynikające z niezaspokojonych potrzeb, zniwelować niepożądane stany emocjonalne, takie jak wstyd czy poczucie winy i podnieść samoocenę dziecka. Bajki psychoterapeutyczne mają częściej zastosowanie w pracy indywidualnej.
Bajki terapeutyczne najlepiej sprawdzają się u dzieci w wieku 3-9 lat (wynika to ze skłonności dzieci w tym wieku do identyfikowania się z postaciami literackimi i naśladownictwa). Mogą być z powodzeniem wykorzystywane przez rodziców w domach, jak i podczas pracy warsztatowej w grupach przedszkolnych, bibliotekach i świetlicach szkolnych.
Kiedy stosować bajki terapeutyczne?
Bajki relaksacyjne stosujemy w sytuacjach, kiedy konieczne jest wyciszenie dzieci, rozładowanie napięć itp.
Opowiadania psychoterapeutyczne i psychoedukacyjne możemy czytać, gdy dziecko aktualnie boryka się z jakimś problemem (np. boi się ciemności, w domu pojawiło się młodsze rodzeństwo, rodzina zmieniła miejsce zamieszkania), mogą być również stosowane zapobiegawczo, gdy wiemy, że nastąpi jakaś trudna dla dziecka sytuacja i zależy nam, by dobrze przygotować dziecko do czekającego je zadania, by ograniczyć negatywne skutki stresującej sytuacji (np. przed pobytem w szpitalu, wyjazdem rodzica, zmianą nauczycielki).
Bajki terapeutyczne mogą być też wykorzystywane do celów profilaktyki długoterminowej. Lektura daje dziecku możliwości zaistnienia w sytuacji trudnej w sposób bezpieczny i zdobycia zastępczego doświadczenia i wiedzy. W ten sposób dziecko nabywa kompetencje i wypracowuje sobie, niejako na zapas, skuteczne sposoby radzenia sobie z trudnościami życiowymi, z których, w razie potrzeby, będzie mogło skorzystać w przyszłości.
Nie chodzi oczywiście o to, żeby czytać dzieciom do poduszki książki na wszystkie trudne tematy, ale żeby sięgać po nie, jak po lekarstwa z apteczki, kiedy zajdzie taka potrzeba (czasami doraźnie, czasami profilaktycznie) i odpowiednio je dawkować.
Przygotowałam listę trudnych sytuacji, z którymi często mierzą się dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym i przyporządkowanych do nich tytuły książek, których lektura może być „lekarstwem” na dany problem. Znajdziecie ją na stronie Książki na konkretne problemy
Bajka nie jest panaceum na wszystko
Bajek nie można traktować jak cudowny lek, który działa niezawodnie na wszystkie dzieci i wszystkie problemy. Niektórych bajek dziecko może nie zrozumieć, niektóre nie wywrą żadnego skutku, ale część okaże się dla dziecka ważna i będzie na nie oddziaływać. O tym, że dany problem jest dla dziecka istotny może świadczyć zarówno proszenie o wielokrotne powtarzanie bajki, jak i gwałtowne odmawianie słuchania. Czasami konfrontacja z bohaterem, który znajduje się w podobnej sytuacji, jest dla dziecka zbyt trudna. Wtedy dobrze wrócić do książki za jakiś czas.
Należy pamiętać, że bajka nie działa natychmiast. Głównym celem tych bajek jest obniżenie lęku, a ten proces musi potrwać. Często trzeba przeczytać daną książkę kilkakrotnie, a potem dać dziecku czas na jej „przetrawienie” – przemyślenie i przepracowanie tekstu.
Podczas lektury nie należy tłumaczyć tekstu, wskazywać nachalnie na podobieństwa pomiędzy sytuacją bohatera i dziecka (dziecko powinno je samo wychwycić). Postępowanie po lekturze zależy od reakcji dziecka – może będzie zadawało pytania, płakało, opowie o emocjach, które wzbudziła książka albo nie będzie chciało w ogóle rozmawiać.
Potencjał biblioterapeutyczny
Nie możemy zapominać, że bajki terapeutyczne to nie jedyne teksty, które mogą stanowić podstawę warsztatów bajkoterapeutycznych. Prezentowane w biblioteczce-apteczce publikacje mogą być wykorzystywane do realizacji celów terapeutycznych (np. umożliwienie dziecku zaistnienia w sytuacji trudnej w sposób bezpieczny, zmiana sposobu myślenia o problemie, wskazywanie skutecznych wzorów zachowań), mimo że wiele z nich nie spełnia opisanych w literaturze przedmiotu kryteriów, które powinny spełniać bajki terapeutyczne.
Nie tylko lektura
Podstawą biblioterapii jest tekst, ale trzeba pamiętać, że zajęcia biblioterapeutyczne nie ograniczają się do samej lektury. Konieczne jest jego omówienie tekstu i przepracowanie problemu przy pomocy dodatkowych aktywności. Rola biblioterapeuty polega na zdiagnozowaniu problemu i odpowiednim doborze lektury i innych metod pracy, które pomogą osiągnąć zamierzony cel terapeutyczny. Można wykorzystać zabawy ruchowe, prace plastyczne, elementy dramy, muzykoterapii itd.
Zachęcam również do lektury strony Czym jest biblioterapia?
Tutaj znajdziesz polecane Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych.
Opracowanie: Iwona Czesiul-Budkowska
Wszystkich, którzy chcieliby zasięgnąć więcej informacji, odsyłam do bogatej literatury przedmiotu, którą znajdziecie we wpisie Biblioterapia – bibliografia.