W tym wpisie zostały przedstawione Rodzaje bajek terapeutycznych.
Abyśmy mogli mówić, że dany tekst jest bajką terapeutyczną, muszą być spełnione określone zasady. Poniżej znajdziesz charakterystyczne cechy bajek terapeutycznych – psychoedukacyjnych i psychoterapeutycznych:
1. Wiek 3-9 lat
Bajki terapeutyczne są skierowane do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, od 3 do 9 lat. Wychowawcze działanie literatury jest znacznie skuteczniejsze w pracy z dzieckiem do lat 9 niż ze starszym odbiorcą. Wynika to ze skłonności dzieci w tym wieku do identyfikowania się z postaciami literackimi i naśladownictwa.
2. Metafora problemu
Bajka przedstawia w sposób metaforyczny problem, trudną sytuację, w której znajduje się dziecko. UWAGA w jednej bajce należy przedstawić jeden problem.
3. Bohater podobny, ale nie taki sam
W bajkach tych świat widziany jest z dziecięcej perspektywy. Bohaterem bajki może być zarówno dziecko, jak i zwierzątko, zabawka, artykuły domowego użytku, przybory szkolne, czy nawet zjawiska atmosferyczne.
Bohater powinien być podobny do dziecka. Kiedy bohater posiada podobne zainteresowania, upodobania czy talenty, historia bardziej przykuwa uwagę dziecka i mały czytelnik łatwiej utożsami się z bohaterem (dla chłopców bardziej przekonujący będzie na pewno rycerz, pirat albo dinozaur niż królewna). Należy jednak uważać, żeby podobieństwo nie było zbyt duże. Nie chodzi o to, żeby dziecko zobaczyło w bajce siebie, ale żeby historia bohatera pokazała mu, że nie tylko ono ma taki problem, że inni borykają się z podobnymi trudnościami, podobne myślą i czują. Jeśli bohater jest zbyt podobny do dziecka, dziecko może utwierdzić się w przekonaniu, że dany problem dotyczy tylko jego[1].
4. Takie same zasady
Akcja może się rozgrywać w miejscu dziecku znanym np. dom, podwórko, przedszkole, sklep, park, albo w czasach prehistorycznych, w bajkowej krainie, albo nawet na innej planecie. Konieczne jest jednak aby w miejscu tym obowiązywały takie same norm i zasady, jak w świecie ludzi.
5. Bez magicznych sztuczek
Bohater bajki powinien posiadać problemy podobne do dziecięcych i rozwiązywać je za pomocą takich samych środków, jakie dostępne są dziecku. Nie może używać do rozwiązania problemu magicznych sztuczek (wyjątkiem są bajki na temat lęków wyobrażeniowych).
6. Bohater sam rozwiązuje problem
W bajkach terapeutycznych to bohater musi rozwiązać swój problem. Nikt nie zrobi tego za niego i problem nie zniknie sam. To zmiana sposobu myślenia i odczuwania, aktywna postawa, działanie bohatera prowadzą do sukcesu.
7. Postać eksperta
Bohaterowi może ktoś pomóc. W bajkach terapeutycznych często występuje postać eksperta. Ekspert to ktoś, kto zna się na problemie, którego dotyczy bajka,. Jego wiarygodność potwierdzają posiadane umiejętności lub doświadczenia (np. zapewnienia żyjącego w ciemnościach krecika, że duchów nie ma, są dla dziecka przekonujące). Ekspert akceptuje emocje bohatera, daje mu wsparcie emocjonalne, namawia go do zmiany sposobu myślenia, odczuwania, wzmacnia, wreszcie wskazuje możliwe rozwiązania (ale nie może rozwiązać problemu za bohatera).
8. Bez morału
Bajka nie powinna mieć morału, pouczać. Dziecko samo musi zinterpretować, „przetrawić” bajkę i wyciągnąć wnioski. Może zaakceptować albo odrzucić przekaz. Moralizatorstwo i nachalna dydaktyka sprawiają, że w dziecku budzi się sprzeciw i zniechęcają do naśladownictwa.
9. Najważniejsze są emocje
Należy eksponować uczucia, zarówno te pozytywne, jak i „trudne”, opisywać je, bohaterowie powinni często mówić, co czują, próbować nazywać swoje uczucia.
10. Inne cechy bajek terapeutycznych
Wskazane jest też wprowadzenie elementów humoru. Bajka powinna się dobrze się kończyć.[2]
Główne cechy bajki relaksacyjnej:
- opiera się na wizualizacji w celu wywołania uspokojenia, odprężenia;
- akcja bajki toczy się w miejscu spokojnym, przyjaznym i bezpiecznym;
- akcja nie może być dynamiczna, bohater głównie opisuje to co widzi i miłe odczucia z tym związane
- bajka powinna trwać ok. 3-7 minut
- w bajce należy odwoływać się do wszystkich zmysłów, co pogłębia relaksację np.: dobrze jest opisywać szum drzew czy wiatru, przywoływać zapachy itp.
Cechy bajek terapeutycznych odróżniające je od tradycyjnych baśni
- W bajkach terapeutycznych mogą występować elementy typowo bajkowe i fantastyczne postaci, takie jak krasnoludki czy wróżki, ale w odróżnieniu od klasycznych bajek w bajkach terapeutycznych bohater nie może używać magii (np. czarodziejskiej różdżki, czapki niewidki, zaczarowanego ołówka, albo latającego dywanu) do rozwiązania swoich problemów. Jest jednak jeden wyjątek – rozwiązania magiczne możemy stosować, jeśli opowieści dotyczą lęków wyobrażeniowych.
- Inaczej niż w tradycyjnych baśniach, w bajkach terapeutycznych problem bohatera nie rozwiązuje się sam (jak w „Brzydkim kaczątku”) ani nie rozwiązuje go za niego ktoś inny (jak np. w „Kopciuszku”). To bohater, ewentualnie przy wsparciu innych, musi rozwiązać swój problem. W bajkoterapii pokazujemy, że wszystko zależy od dziecka.
- Bajki terapeutyczne rezygnują z morałów, dydaktyki.
Oprócz samodzielnego rozwiązywania problemu przez bohatera, braku magii i morału, charakterystyczną cechą bajek terapeutycznych jest eksponowanie emocji, zarówno pozytywnych, jak i tych trudnych.
Zachęcam również do zapoznania się z wpisem Jak napisać bajkę terapeutyczną?
[1] Takie stanowisko prezentuje dr Maria Molicka, autorki wielu bajek terapeutycznych, natomiast Doris Brett – autorka książki „Bajki, które leczą, ” napisała bajki dla swojej córki, których bohaterką jest ona sama.
[2] Opracowano na podstawie materiałów szkoleniowych do warsztatów bajkoterapeutycznych organizowanych przez serwis ABCbaby.pl
Opracowanie: Iwona Czesiul-Budkowska
Wszystkich, którzy chcieliby zasięgnąć więcej informacji, odsyłam do bogatej literatury przedmiotu, którą znajdziecie we wpisie Biblioterapia – bibliografia.