Jedyny i niepowtarzalny Ivan, Katherine Applegate, przekład Magdalena Zielińska, ilustracje Patricia Castelao, Wydawnictwo CzyTam, Warszawa 2014, ISBN: 978-83-938731-2-8
Tuliliśmy się do naszej mamy, moja siostra i ja, kiedy ludzie ją zabili.
Później zastrzelili mojego ojca.
A potem odcięli im obojgu dłonie, stopy i głowy.
Tuż obok mojej klatki jest zatęchły sklep pełen dziwnych rzeczy.
Mają tam na sprzedaż popielniczkę.
Jest wykonana z dłoni goryla.
Goryl Ivan mieszka od lat w małym cyrku będącym atrakcją „Big Top Centrum Handlowego z Automatami do Gry przy 8. Zjeździe z Autostrady”. Jego rodzice zostali zabici a on sprzedany ludziom, którzy przebierali go w dziecięce ubrania, wozili samochodem, karmili frytkami i lodami a gdy urósł i zaczął stwarzać problemy, oddali go do cyrku. Od dziewięciu tysięcy ośmiuset pięćdziesięciu pięciu dni Ivan siedzi zamknięty w małej klatce z szybą, przez którą oglądają go klienci sklepu. Każdy dzień wygląda tak samo: goryl ogląda telewizję albo rysując obrazki, które właściciel sklepu sprzedaje w sklepie z pamiątkami. O dziewięciu tysięcy ośmiuset pięćdziesięciu pięciu dni nie widział innego przedstawiciela swojego gatunku. Jego jedynymi przyjaciółmi są stara, okaleczona podczas tresury, słonica Stella, bezpański pies Bob, który, jako jedyny z rodzeństwa uratował się, gdy właściciel wyrzucił ich z ciężarówki na autostradę i Julia, córka człowieka, który sprząta klatki w cyrku. Ivan nie narzeka, przyzwyczaił się do swojego monotonnego i samotnego życia.
Wszystko zmienia się, kiedy stan schorowanej Stelli pogarsza się na tyle, że nie może już brać udziału w pokazach (które odbywają się trzy razy dziennie przez 365 dni w roku) i zyski centrum zaczynają spadać. Żeby przyciągnąć więcej klientów, właściciel centrum kupuje małą słoniczkę Rubby i poddaje ją brutalnej nauce cyrkowych sztuczek. Ivan obiecuje umierającej Stelli (właściciel pożałował pieniędzy na jej leczenie), że mała Rubby nie spędzi całego życia w klatce. Pojawienie się Rubby sprawia, że w Ivanie budzi się instynkt goryla srebrnogrzbietego, przywódcy i obrońcy stada. Ivan przypomina sobie powoli szczegóły z życia na wolności, dżunglę, siostrę, rodziców i zaczyna obmyślać plan, jak spełnić obietnicę daną Stelli. Nie zdradzę dalszego ciągu, ale uspokoję Was, że historia Ivana i Rubby ma pozytywne zakończenie.
To smutna książka o okrucieństwie ludzi, którzy dla zysku lub rozrywki zadają zwierzętom cierpienie. Jeszcze smutniejszy jest fakt, że do jej napisania autorkę zainspirowała prawdziwa historia goryla, który spędził prawie 30 lat w mini zoo mieszczącym się przy centrum handlowym.
Książkę można wykorzystać jako punkt wyjścia do rozmów z dziećmi na temat praw zwierząt, życia w niewoli, tresury, wykorzystywania zwierząt w cyrkach, polowań, przemysłu futrzarskiego itd. Przedstawienie wydarzeń z punktu widzenia goryla i poświęcenie dużo miejsca opisom jego emocji, uświadamia dzieciom, że zwierzęta nie są zabawkami, kochają, tęsknią, czują smutek i ból. Dobrze od najmłodszych lat uwrażliwiać dzieci na krzywdę zwierząt, uczyć je szacunku i empatii.
„Jedyny i niepowtarzalny Ivan” to również historia o prawdziwej przyjaźni i dotrzymywaniu danego słowa.
Książka jest napisana dużą czcionką, z mała ilością tekstu na stronach, ale pod względem emocjonalnym może być zbyt trudna dla dzieci poniżej dziesiątego roku życia.
Książka K. Applegate zdobyła w 2013 r. medal Newbery – nagrodę za wybitny wkład w literaturę dla dzieci. W 2015 r została najlepszą książką dla młodych czytelników w plebiscycie portalu Granice.pl. Była też numerem 1 na liście bestsellerów New York Times’a.
