To było prawdziwe wyzwanie! Poproszono mnie o polecenie książki dla chłopca, który został odrzucony przez klasę, ponieważ jego tato przebywa w zakładzie karnym. Temat odbywania kary więzienia przez rodzica wydaje się być tabu w polskiej literaturze dziecięcej, a przecież wiele z ponad 70 tys. pozbawionych wolności osób ma dzieci, więc problem istnieje. Szukałam bardzo długo i udało mi się znaleźć tylko dwie publikacje (ale za to bardzo dobre). Książki te mogą być wykorzystywane zarówno jako pomoc terapeutyczna dla dzieci więźniów, jak i narzędzie dla pedagogów, którzy chcieliby przybliżyć uczniom temat kary pozbawienia wolności i uwrażliwić ich na sytuację dzieci osadzonych.
Co jest za murem?, Karolina Lijklema (tekst i ilustracje), Centralny Zarząd Służby Więziennej, Warszawa 2015
Fabuła opowiadania jest prosta: pracująca w zakładzie karnym sąsiadka opowiada dzieciom o więzieniu i swojej pracy. W przystępny dla dzieci sposób tłumaczy, czym jest więzienie, dlaczego niektórzy ludzie tam trafiają i co tam robią. Opowiada o życiu więźniów i ich rodzinach. Więzienie, które w dziecięcej wyobraźni jest często obiektem przerażającym i budzącym grozę, zostało tu przedstawione jako miejsce, w którym osoby tam przebywające, otrzymują pomoc i szansę na zmianę. Książka odczarowuje również wizerunek osób skazanych na karę pozbawienia wolności, ukazując więźniów jako zwykłych ludzi, którzy kiedyś popełnili błąd, podjęli złą decyzję. Książkowi bohaterowie, Ala i Olek, poznali osadzonych, którzy w ramach prac społecznych zostali skierowani do pomocy w warsztacie ich taty, i byli bardzo zdziwieni, ze więźniowie wyglądają i zachowują się tak zwyczajnie: pracują, uczą się, tęsknią za dziećmi, cieszą się z ich sukcesów …
Autorka w prosty i zrozumiały sposób porusza zagadnienia związane winą, karą i odpowiedzialnością za swoje czyny. Robi to z dużym taktem i wrażliwością, podkreślając, że ludzie popełniają różne błędy, ale każdy może próbować je naprawić i zmienić się na lepsze.
W zamyśle autorów książka ma pomagać w rozmowie z dzieckiem, którego rodzic odbywa karę więzienia. Dziecko ma prawo wiedzieć, co i dlaczego dzieje się z jego rodzicem, ale rodziny skazanych często nie potrafią odpowiedzieć na dziecięce pytania. Książka może ułatwić im taką rozmowę; pomóc dostosować przekaz do możliwości poznawczych i emocjonalnych dziecka, podpowiedzieć właściwe słowa.
Książka może mieć również działanie terapeutyczne. Dzieci osadzonych dowiedzą się z niej, i przyjmą to na pewno z dużą ulgą, że jest wiele dzieci w podobnej sytuacji, że pobyt rodzica w więzieniu to nie tylko ich wstydliwy, skrzętnie skrywany problem. Lektura może też pomóc dziecku uwolnić się od poczucia bycia gorszym i wstydu. Twórcy książki podkreślają: „Najważniejsze, żeby pamiętać, że dzieci nie mają wpływu na to, co robią rodzice. Jeśli dorosły trafił do więzienia, jego dziecko nigdy nie jest temu winne.”
Głównymi odbiorcami publikacji „Co jest za murem?” są rodziny osób odbywających karę pozbawienia wolności, ale równie ważnym celem książki jest wyjście z problemem do osób, których bliscy nigdy nie byli w więzieniu. Nauczyciele mogą wykorzystać książkę do rozwijania wrażliwości i empatii wśród uczniów, których ten temat bezpośrednio nie dotyczy. Lektura uczy też innego sposobu myślenia o osobach odbywających karę więzienia, co może pomóc w zapobieganiu wykluczeniu społecznemu więźniów i ich rodzin, a w szczególności stygmatyzacji dzieci osadzonych.
Książka została wydana przez Centralny Zarząd Służby Więziennej i jest rozsyłana do jednostek penitencjarnych w całej Polsce. Książkę można otrzymać w Fundacja Sławek, która pomaga byłym więźniom w powrocie do społeczeństwa, rodziny i na rynek pracy. Wydawnictwo uzyskało pozytywną opinię fundacji: „Dzieci Niczyje” i „Cała Polska czyta dzieciom” a honorowym patronatem objął książkę Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak.
Wiek 5+
Ruby po drugiej stronie, Nora Raleigh Baskin, przekład Dominika Cieśla-Szymańska, Wydawca Linia Sp. z o. o., Warszawa 2016, ISBN: 978-83-63000-93-6
„Napisałam o wszystkim. O tym, jak to jest żyć bez mamy, nie móc jej zobaczyć, ani z nią porozmawiać wtedy, kiedy chcesz, i nie móc powiedzieć innym, gdzie ona jest”.
„Nie, to nie jedna osoba zginęła tamtego dnia. Tylko dwie. Josh Tipps. I ja. Tamtego dnia ja straciłam życie, jakie mogłam mieć”.
Matka bohaterki została skazana na 25 lat pozbawienia wolności za udział w napadzie, podczas którego zginął człowiek. Dziewczynką zajęła się siostra matki, nazywana przez Ruby Madrugą (mama druga). Błędy matki zdeterminowały całe życie córki, pod każdym względem. Od siedmiu lat, w każdą sobotę, Ruby odwiedza matkę w więzieniu, ale „po drugiej stronie” nigdy o więzieniu i matce nie wspomina. Dziewczynka jest przekonana, że jeżeli ktoś się o tym dowie, to przestanie ją lubić, dlatego żyje w ciągłym napięciu i cały czas się stara, żeby nikt nie poznał jej sekretu. „Dopóki uda mi się zachować tajemnicę, będę bezpieczna”. Wstyd i lęk przed odrzuceniem wpływa na jej relacje z rówieśnikami. Z obawy przed niewygodnymi pytaniami dziewczyna nie nawiązuje bliższych relacji i nigdy nie zaprasza kolegów do domu. Gdy poznaje Margalit i ma szansę na pierwszą prawdziwą przyjaźń, wpada w panikę…
Fabuła książki nie jest rozbudowana, autorka koncentruje się (i bardzo dobrze!) na pokazaniu emocji bohaterki. Ruby bardzo kocha matkę, często zastanawia się, co matka w danej chwili robi w swojej celi, tęskni za nią i cieszy się na każde spotkanie. A z drugiej strony wstydzi się jej, czuje smutek, że spotykają się za kratami, rozczarowanie, że nie może być z mamy dumna, wielki żal i złość, że matki nie ma przy niej, gdy Ruby jej potrzebuje.
Ciekawie autorka pokazała, jak z czasem ewoluuje stosunek Ruby do matki, jakie zmiany zachodzą w niej samej. Mała Ruby była przekonana, że matka nic złego nie zrobiła i niedługo wróci do domu „żeby ugotować dla niej obiad, żeby utulić ją do snu. Żeby jej powiedzieć, że jest dobra i ładna, i kochana […]. I powiedzieć jej, że wszystko będzie dobrze”. I wierzyła, że naprawdę wszystko będzie dobrze. Teraz Ruby wie, że matka nie jest w więzieniu przez pomyłkę i zostanie zwolniona dopiero, kiedy Ruby będzie miała 30 lat. Oczekiwanie, że matka sprawi, że wszystko będzie dobrze, zamienia się w bolesną świadomość, że to matka wszystko „zepsuła”, że to jej złe decyzje zrujnowały Ruby życie. Dziewczynka uświadamia sobie, że ma prawo mieć żal do matki, czuć do niej złość, i odważa się jej to powiedzieć. Zaczyna też rozumieć, że może uwolnić się od ciążącego jej sekretu. Ona niczym nie zawiniła i nie musi się niczego wstydzić. W końcu mówi o wszystkim przyjaciółce, a ona wcale nie przestaje Ruby lubić.
„Ruby po drugiej stronie” należy do ciekawej serii Biała Plama, która przybliża rzadko poruszane w literaturze tematy. Na stronie wydawnictwa można pobrać scenariusze zajęć i inne opracowania dla nauczycieli związane z książkami.
Wiek 12+