Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie.
Wybory do Sejmu i Senatu zbliżają się wielkimi krokami i na pewno są tematem rozmów w wielu domach. Zebrałam książki, które mogą pomóc wyjaśnić dzieciom (nawet maluchom w wieku przedszkolnym), czym są wybory parlamentarne i na czym polega głosowanie.
Ale nie tylko. Te książki promują też wartości demokratyczne i zaangażowanie społeczne. Może dzięki ich lekturze dzieci będą w przyszłości odpowiedzialnymi i świadomymi swoich praw obywatelami, którzy aktywnie uczestniczą w życiu publicznym. To bardzo ważne, bo jak mawia klasyk
Demokracja jest jak jazda na rowerze. Nie pedałujesz, nie jedziesz
Głosuję! Wybieram! Mark Shulman, przekład Katarzyna Radziwiłł, ilustracje Serge Bloch, Wydawnictwo Muchomor, Warszawa 2022, wiek 4+
To książka o wyborach, która będzie zrozumiała nawet dla przedszkolaków. Język jest prosty, zdania krótkie, a genialne ilustracje Serge’a Blocha dodatkowo ułatwiają zrozumienie treści.
Autorzy wychodzą od codziennych wyborów, których dokonują dzieci. Kredki czy flamastry? Lody czy babeczki? Można powiedzieć, że każda taka decyzja to głosowanie. Jedne wybory są łatwe, inne trudniejsze. Niektóre są jawne, inne tajne. Często jest tak, że głosuje więcej osób np. cała klasa albo cała szkoła. Wtedy wygrywa pomysł, który zdobędzie najwięcej głosów i może być tak, że my głosowaliśmy inaczej niż większość, ale i tak warto głosować, bo nasz głos może być tym przeważającym.
W drugiej części autorzy skupiają się na wyborach politycznych — wybieramy ludzi, którzy będą nami rządzić— i w bardzo przystępny sposób wyjaśniają dzieciom takie pojęcia jak urna, kandydat czy lista wyborcza i zachęcają dzieci, żeby w dniu wyborów wybrały się z dorosłymi do komisji wyborczej.
Głosuj na prezydenta! Kogo wybiorą zwierzęta? André Rodrigues, Larissa Ribeiro, Paula Desgualdo, Pedro Markun, Wydawnictwo Dwukropek, Warszawa 2020, wiek 5+
„Głosuj na prezydenta! Kogo wybiorą zwierzęta?” w prosty i zrozumiały sposób przybliża najmłodszym zasady demokracji (a także świetnie pokazuje mechanizmy walki politycznej: obietnice wyborcze, populizm, propagandę i retorykę polityczną).
Lew zmienił bieg rzeki, żeby zbudować sobie prywatny basen. Zwierzaki są oburzone tak samolubnym zachowaniem. Przecież to, że jest królem, nie oznacza, że wszystko mu wolno. Mieszkańcy lasu organizują manifestację i żądają dostępu do basenu. Kiedy zwierzaki przekonują się, że Lew nie zamierza spełnić ich postulatów, postanawiają zorganizować demokratyczne wybory, które wyłonią lepszego władcę. Kandydatów na prezydenta jest czterech — Małpa, Kobra, Leniwiec i Lew, który też postanowił kandydować. A jakże! Każdy przedstawia swój program: Lew powołuje się na tradycję, małpa chce wykorzystać niechęć do obecnego władcy, kobra stawia na solidarność, a leniwiec zachęca do porozumienia ponad podziałami. Kandydaci organizują wiece przedwyborcze, biorą udział w telewizyjnych debatach, rozdają ulotki i robią sobie selfie z wyborcami. Małpa zostaje zdyskwalifikowana za złamanie zasad wolnych wyborów (próbowała przekupić wyborców bananami). Nowym prezydentem zostaje Leniwiec. Wszystko wskazuje na to, że to był bardzo dobry wybór.
W tekście podkreślono ważne terminy związane z demokracją, a ich wyjaśnienie znajduje się w słowniczku na końcu książki. Rodzice i dzieci docenią elementy humoru zawarte w tekstach i ilustracjach.
Kury, czyli krótka historia o wspólnocie, Laurent Cardon, przekład Tomasz Swoboda, Wydawnictwo Adamada, Gdańsk 2020, wiek 6+
Wszystko zaczyna się od tego, że u białych kur zaginął kogut Marcel, a rude kury stwierdziły brak w kurniku kury Gertrudy. Tylko czarne kury są w komplecie. Kury zwołują Kurzą Radę, żeby postanowić, co dalej robić. Początkowo chaotycznie biegają i gdaczą. Gubią się w domysłach i podejrzeniach. Czarny kogut próbuje zapanować nad rozemocjonowanym tłumem i przeforsować swój pomysł. Jeżeli chcą zabezpieczyć się przed kolejnymi atakami wroga, muszą stworzyć armię. W końcu najlepszą obroną jest atak! Wszyscy są zgodni, że idea jest słuszna, ale jak ta armia ma wyglądać? Lepsze będą trzy osobne armie: biała, brązowa i czarna, czy raczej kury powinny połączyć siły i utworzyć wspólny, trójkolorowy batalion? A jeżeli wspólny, to czy na przedzie mają stać czarne kury, czy może rude, bo białe, które straciły koguta, potrzebują ochrony, więc powinny stać w środku. Ale czy na pewno? W końcu białych kur jest więcej i brak koguta nie sprawia, że ich stado nie może brać udziału w podejmowaniu decyzji. No i kto będzie dowódcą? Każdy ma inną wizję i swoje racje. Może więc decyzję należy przegłosować?…
Świetna historia o komunikacji, współpracy i kompromisach. O roli jednostki w społeczeństwie, liderach i parytetach. O tym, jak trudno jest podejmować wspólne decyzje i wreszcie o tym, że (jak mawiał klasyk) demokracja nie jest idealnym systemem, ale lepszego nie wymyślono.
Tekstu jest tu niewiele a na dużych, barwnych rozkładówkach obserwujemy kolejne etapy tworzenia się kurzej armii. „Kury są świetnym przykładem na to, że picturebooki to książki wieloadresowe, w których czytelnik w każdym wieku znajdzie swój poziom odczytania tekstu. „Kury” są rekomendowane dla dzieci 4+, ale im starszy czytelnik, tym więcej przyjemności będzie miał z tej lektury.
Myszolandia, Alice Mericourt, przekład Paweł Łapiński, ilustracje Ma Sanjin, Wydawnictwo Kinderkulka, Warszawa 2020, wiek 7+
„Myszolandia” to książka inspirowana przemówieniem kanadyjskiego polityka Tommy’ego Douglasa. W Myszolandii myszy co pięć lat wybierały, kto będzie nimi rządził. Ich wybór zawsze padał na grube, wielkie i spasione czarne koty! Koty ustanawiały dobre prawa, ale prawa dobre dla kotów nie zawsze są dobre dla myszy. Kiedy czarne koty zarządziły, że „mysie dziury powinny być wystarczająco duże, żeby zmieściła się w nich kocia łapa”, myszy uznały, że dość tego, że muszą coś zmienić. W kolejnych wyborach zagłosowały na … białe koty. Białe koty miały inne futro, ale nadal dbały o kocie interesy, które były sprzeczne z interesami myszy, przykładowo zadecydowały, że kocie dziury powinny być kwadratowe (bo do kwadratowej dziury zmieszczą się aż dwie kocie łapy). „Pięć lat później ponownie zagłosowały na białe koty. A potem znów na czarne”. Przetestowały też koalicję kotów czarnych i białych i rządy kotów centkowanych. W końcu jedna z myszy doszła do wniosku, że „problemem nie był kolor kotów. Tylko samo to, że były kotami” i zaproponowała, żeby myszy rządziły się same. Pomysł był pionierski i trzeba było czasu, żeby myszy przekonały się do niego, ale udało się i „w Myszolandii już nigdy nie wybrano żadnego kota – czy był czarny, biały, szary czy cętkowany”.
Książka pokazuje dzieciom, że to, czy bierzemy udział w wyborach, czy nie i jak głosujemy, ma realny wpływ na nasze życie.
Głosujcie na wilka, Davide Cali, przekład Katarzyna Skalska, ilustracje Magali Clavelet, Wydawnictwo Zakamarki, Poznań 2023, wiek 7+
W książkowym gospodarstwie zbliżają się wybory nowego szefa. Kandydatami są znane wszystkim miejscowe zwierzęta. Jak co roku, na płocie pojawiają się plakaty z postulatami wyborczymi np. „Moje jajo, moja sprawa” (Aniela Kokoszka) czy „Program Błoto + Więcej błota dla każdego” (Kacper Knur). Ku zaskoczeniu mieszkańców gospodarstwa w tym roku w kampanii bierze udział nowy kandydat: przyjaciel wszystkich — Alojzy Wilk. Wilk jest czarujący, przystojny, potrafi mówić to, co wyborcy chcą usłyszeć i umie w kampanię: „Spotyka się po kolei ze wszystkimi zwierzętami. Z najmłodszymi robi sobie fotki”. Na efekty nie trzeba długo czekać. Alojzy, który obiecywał pokój i przyjaźń w gospodarstwie, wygrywa przeważającą większością głosów i zostaje nowym szefem. Niedługo potem zaczynają dziać się dziwne rzeczy: ginie baran, kura i trzy myszy, a policja, zamiast wyjaśnić kwestię zaginięć, snuje niedorzeczne hipotezy, a Alojzy Wilk przestaje być czarujący. Gdy wzburzony tłum wkracza do gabinetu szefa, zastaje go podczas kolacji z… kury.
Przezabawna książka (z gorzkim zakończeniem) dla młodszych i starszych o mechanizmach rządzących polityką, propagandzie, populizmie, obietnicach bez pokrycia, manipulacji i o tym, żeby nie nabierać się na gładkie słówka i gładkie lico, tylko myśleć samodzielnie i wyciągać krytyczne wnioski.
Tak jak w przypadku „Kur”, „Głosujcie…” to książka wieloadresowa: i przedszkolak, i dorosły znajdą tu swój poziom odczytania historii.
Kto tu rządzi? Demokracja od podwórka, Grażyna Bąkiewicz, ilustracje Artur Nowicki, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2022, wiek 9+
To propozycja dla dzieci starszych, 9+. Autorka w przystępny sposób tłumaczy zasady demokracji w kontekście życia codziennego młodszej młodzieży, wykorzystując przykłady z klas szkolnych i placów zabaw.
Oleśką i jej przyjaciele otrzymali nietypowe zadanie domowe od nauczycielki zwanej Marchewą – muszą opracować nowe zasady funkcjonowania państwa, które opuścił król. Oleśka testuje różne sposoby rządzenia państwem na własnym podwórku.
Książka w przystępny i zabawny sposób przekazuje rzetelną wiedzę na temat rodzajów władzy, zasad demokracji i wyborów. „Kto tu rządzi? Demokracja od podwórka” przybliży czytelnikowi między innymi takie zagadnienia, jak: trójpodział władzy, reformy, kampania wyborcza, autokracja, bezprawie czy solidarność. Autorka poświęca też dużo miejsca wartościom demokratycznym, takim jak równość, wolność słowa czy sprawiedliwość społeczna.
Na końcu książki znajduje się komiksowa „Opowieść o historii demokracji”.
Włącz demokrację, Robert Biedroń, ilustracje Marek Szymczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 2018, wiek 10+
„Włącz demokrację” to interaktywna książka-gra, której uczestnicy mają za zadanie zbudowanie sprawnie działającego demokratycznego państwa ze społeczeństwem obywatelskim. Na wewnętrznej stronie okładek jest plansza, a na końcu każdego rozdziału zostały umieszczone pytania. Za swoje odpowiedzi gracze uzyskują punkty i przesuwają się o odpowiednią liczbę pól do przodu (lub do tyłu). Książka jest podzielona na trzy główne części: „Kraj, w którym żyję”, „Władza” i „Dla dobra wspólnego, czyli postawa obywatelska od a do z”. Na końcu znajdziemy podsumowanie gry i nagrodę (uzależnioną od ilości uzyskanych punktów): miejsce w sejmiku województwa, w sejmie albo fotel prezydencki.
Książka jest połączeniem zabawy i solidnej dawki wiedzy. W trakcie gry dzieci przyswajają sobie różne zagadnienia związane z polityką, poznają różne ustroje i instytucje. Dowiadują się, czym jest doktryna polityczna, demokracja pośrednia, monarchia konstytucyjna, faszyzm, czwarta władza, kiełbasa wyborcza itd.
Mimo że „Włącz demokrację” przekazuje wiele szczegółowych informacji, nie znudzi młodego czytelnika. Autor tłumaczy wszystko w sposób prosty, zrozumiały, ale jednocześnie interesujący. W książce znajdziemy wiele obrazowych porównań i przykładów z codziennego życia.
Dzięki formie gry, jej uczestnik może sam dokonywać wyborów. Może postawić na autorytaryzm i stworzyć państwo, w którym łamane są prawa człowieka, nie ma wolności prasy, a opozycja jest prześladowana i zobaczyć konsekwencje takich decyzji.
Za bardzo cenne uważam zwrócenie uwagi na wartości promowane w demokratycznym społeczeństwie, czyli wolność, równość, tolerancję i szacunek dla różnorodności. Świetny jest też ostatni rozdział poświęcony społeczeństwu obywatelskiemu.
Polityka. To, o czym dorośli ci nie mówią (bo często sami nie wiedzą), Boguś Janiszewski, ilustracje Max Sorwider, Publicat, 2017, wiek 12+
Książka należy do rewelacyjnej serii popularnonaukowej „To, o czym dorośli ci nie mówią (bo często sami nie wiedzą)” autorstwa Bogusia Janiszewskiego i Maxa Skorwidera, która obejmuje takie tytuły, jak „Ekonomia”, „Kosmos”, „Sztuczna inteligencja”, „Mózg”, „Klimat” „Śmieci”, „Sex”, „Świat do remontu” i „Bóg”.
Charakterystyczną cechą wszystkich książek należących do serii jest przekazywanie ogromnej dawki wiedzy w atrakcyjnej formie (komiksowe rysunki) i wyjaśnianie skomplikowanych tematów w przystępny i zrozumiały sposób — na przemawiających do wyobraźni przykładach, z ilustracjami ułatwiającymi zrozumienie opisywanych zjawisk. Książki łączą w sobie rzetelne informacje z rozrywką i poważne podejście do młodego czytelnika z humorem — często z nawiązanymi do bieżących tematów społecznych i aluzjami politycznymi. Młodzi czytelnicy przyswajają złożone zagadnienia z wypiekami na twarzy, nierzadko zaśmiewając się do łez. Można? Można! Mamy w domu wszystkie części, jesteśmy wielkimi fanami autorów i marzymy o tym, żeby właśnie tak wyglądały szkolne podręczniki.
W książce „Polityka” młodzi czytelnicy znajdą odpowiedzi między innymi na takie pytania:
- Czy we władzy można się zakochać i czy jest to miłość ze wzajemnością?
- Skąd państwo bierze pieniądze, czemu zawsze ode mnie i dlaczego aż tyle?
- Dlaczego populizm jest niefajny?
- Czym się różni cenzura od krawcowej?
- Czy istnieje piąta władza?
- Gdzie się kupuje kiełbasą wyborczą i czy można się nią przejeść?
- Jak zorganizować małą rewolucję?
Po co te wybory? Elżbieta Lakowska, Wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2023, wiek 12+
Książka składa się 28 rozdziałów i jest pigułką wiedzy na temat systemów politycznych (monarchia, komunizm itd.) i samych wyborów parlamentarnych (tłumaczy przykładowo czym jest elektorat, obietnice wyborcze i przekonuje, że każdy głos się liczy). Ale to nie wszystko – autorka porusza wiele innych tematów, takich jak podatki, klimat, ochrona zwierząt, edukacja, system emerytalny czy prawa kobiet. To uzmysławia dzieciom, że polityka ma realny wpływ na nasze życie, na WSZYSTKIE jego aspekty. Od tego, czy pójdziemy do wyborów i jak zagłosujemy, naprawdę bardzo wiele zależy.
Książka jest ciekawie zilustrowana – metaforyczne obrazy są utrzymane w subtelnych pastelowych kolorach. Interesującym zabiegiem są ażurowe kartki – na ilustracji widzimy np. czerwony sweter wiszący na krześle nastolatki, a na kolejnej stronie ten sam sweter jest szyty przez nieletnią szwaczkę.
Ten tytuł poleciłabym dzieciom 12+. Świetna na WOS i godzinę wychowawczą.
