Wyróżniamy trzy rodzaje bajek terapeutycznych: bajki psychoedukacyjne, psychoterapeutyczne i relaksacyjne[1]:
Rodzaje bajek terapeutycznych – bajki psychoedukacyjne
Bajki psychoedukacyjne wspierają rozwój dziecka głównie w aspekcie poznawczym. Ich celem jest zmiana postaw i zachowań dziecka. Może to dotyczyć sytuacji, w których chcemy nauczyć dziecko wytrwałości w działaniu, przekonać do sprzątania zabawek, jak i gdy chcemy by było ostrożne w kontaktach z obcymi.
Bez pouczania
W bajkach psychoedukacyjnych kładzie się nacisk na strategie skutecznego radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Ten typ bajki powinien dawać przykłady działań, wzory zachowań, dzięki którym możemy rozwiązać problem. Maria Molicka nazwała te opowiadania „sfabularyzowaną poradą psychologa”[2] Nie może to być jednak moralizatorstwo i „wciskanie” dobrych rozwiązań, tylko propozycja.
Do rozwiązania przez trudne emocje
Mimo iż bajki psychoedukacyjne mają przekazać wiedzę potrzebną do efektywnego radzenia sobie w sytuacji trudnej, to i w tych bajkach konieczne jest pisanie o emocjach bohatera. Nie można skupić się tylko na rozwiązywaniu problemu, trzeba pokazać dziecku, że zanim znajdzie rozwiązanie musi stawić czoła różnym trudnym emocjom np. zazdrości, wstydowi czy złości.
Zmiana sposobu myślenia o problemie
Należy pamiętać, że bajki terapeutyczne nie zawsze podsuwają konkretne rozwiązanie problemu. Są trudne sytuacje (np. własna niepełnosprawność, alkoholizm rodzica), których dzieci nie mogą zmienić. W takim przypadku rola bajki polega na pomocy dziecku w „przepracowaniu” problemu, czyli oswojeniu i zaakceptowaniu sytuacji, w której się znalazło. Rozwiązanie może polegać na zmianie sposobu myślenia bohatera o sobie i problemie.
Inni mają podobnie
Czytając opowiadanie o bohaterze, któremu przydarzyło się coś podobnego, dziecko zyskuje również pocieszenie, że nie jest pierwszym ani jedynym człowiekiem na świecie, który ma taki kłopot. Natomiast szczęśliwe zakończenie daje dziecku nadzieję, że również jego historia znajdzie pomyślne rozwiązanie. Wsparcie może również polegać na dowartościowaniu uczuć dziecka, pokazaniu, że inni czują podobnie i daniu przyzwoleniu na odczuwanie trudnych emocji.
Rodzaje bajek terapeutycznych – bajki psychoterapeutyczne
Kompensowanie niezaspokojonych potrzeb i redukcja niepożądanych stanów emocjonalnych
Tego typu bajki dają wsparcie poznawcze i emocjonalne, jednak ich głównym zadaniem jest kompensowanie niezaspokojonych potrzeb – bezpieczeństwa, miłości, przynależności, akceptacji i uznania – i redukcja niepożądanych stanów emocjonalnych, głównie lęku.
Bajki psychoterapeutyczne mają zastępczo dowartościować, podnieść samoocenę dziecka. Ich fabuła musi być bardziej rozbudowana. Ułożenie bajki psychoterapeutycznej wymaga dobrej analizy emocji (lęku, strachu, smutku), których ma ona dotyczyć. Jeżeli dziecko obgryza paznokcie, nie ma sensu pisać dla niego bajki o tym, że to nieładny zwyczaj. Trzeba się zastanowić, dlaczego dziecko to robi, jaka jest tego przyczyna. I wokół tej przyczyny należy skonstruować bajkę.
Często mamy do czynienia z tekstami, które stoją na pograniczu dwóch powyższych typów bajek.
Rodzaje bajek terapeutycznych – bajki relaksacyjne
Odprężenie i uspokojenie
Bajki relaksacyjne posługują się wizualizacją i mają za zadanie wywołanie odprężenia i uspokojenia np.: po emocjonującym dniu albo gdy dziecko przeżyło jakąś trudną sytuację (na przykład było szczepione). Ich akcja toczy się w przyjaznym, spokojnym i bezpiecznym miejscu i nie może być dynamiczna. Lektura bajki relaksacyjnej powinna trwać do 7 minut.
Bohater bajki relaksacyjnej opisuje to co widzi, słyszy i czuje. W tego typu bajkach należy odwoływać się do wszystkich zmysłów (np. przywoływać szum drzew, widok fal uderzających o brzeg, zapach polnych kwiatów). Często pojawiającym się motywem jest woda i latanie, którym przypisuje się właściwości uspakajające. Łagodna muzyka w tle również sprzyja relaksowi. Bardzo ważne jest też stopniowe wprowadzanie dzieci w stan rozluźnienia.
Bajka relaksacyjna powinna składać się z trzech etapów tj. wyjaśnienie sytuacji, właściwa relaksacja (faza bezwładu) i wyjście z relaksacji. Po relaksie (usunięcie zmęczenia i napięcia) dziecko powinno poczuć przypływ energii. Dobrym przykładem bajek relaksacyjnych jest książka „Jesteś kimś wyjątkowym”
O tym jak stosować bajki terapeutyczne przeczytasz więcej we wpisie Jak wykorzystywać bajkoterapię do pracy z dziećmi?
[1] Por. Maria Molicka, „Bajkoterapia. O lękach i nowej metodzie terapii” strona 153.
[2] M. Molicka, „Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii,” str. 162.Opracowanie: Iwona Czesiul-Budkowska
Wszystkich, którzy chcieliby zgłębić temat bajkoterapii zachęcam do lektury strony Czym jest bajkoterapia? i odsyłam do bogatej literatury przedmiotu, którą znajdziecie we wpisie Biblioterapia – bibliografia.