BAJKOTERAPIA

by admin

Bajkoterapia jest formą wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, którego adresatem są dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym a narzędziem oddziaływania opowiadania, które zostały napisane specjalnie do celów  terapeutycznych i mają charakterystyczne cechy i określoną budowę (które zostały opisane tutaj i tutaj).  Bajki terapeutyczne[1] mają za zadanie wzmacnianie dziecka,  budowanie jego zasobów osobistych (przekazują wiedzę o sobie i świecie, umożliwiają zastępcze zdobycie doświadczenia, wspierają rozwój emocjonalny i społeczny dziecka, oswajają sytuacje wywołujące lęk, podpowiadają skuteczne sposoby rozwiązywania problemów, radzenia sobie w sytuacjach trudnych) i redukowanie niepożądanych stanów psychicznych (lęk, poczucie winy, niska samoocena).

Bajkoterapia pomaga w przepracowaniu problemu uczestnika przy pomocy odpowiednio dobranego materiału czytelniczego. Można ją stosować,  żeby wskazać dziecku możliwe sposoby rozwiązania problemu, z którym dziecko boryka się aktualnie, albo aby dać mu możliwość wypracowania sobie efektywnych strategii radzenia sobie z trudnościami życiowymi, z których dziecko będzie mogło skorzystać w przyszłości (działanie profilaktyczne).

Należy pamiętać, że podstawą biblioterapii jest tekst, ale zajęcia biblioterapeutyczne nie ograniczają się do samej lektury. Konieczne jest omówienie tekstu i przepracowanie problemu przy pomocy dodatkowych aktywności (patrz tutaj).

Dlaczego dzieci potrzebują wsparcia?

Dorosłym wydaje się często, że dzieciństwo to wyłącznie czas zabawy i beztroski   i nierzadko bagatelizują dziecinne problemy („Nie płacz, to nie boli”, „Nic się przecież nie stało”, „Nie ma się czego bać”). W rzeczywistości dzieci codziennie muszą sobie radzić z sytuacjami emocjonalnie trudnymi. Czasami dziecko dźwiga problemy ponad siły i nie chodzi tu tylko o dzieci z rodzin niewydolnych społecznie, dotkniętych alkoholizmem, ofiary przemocy domowej. Każde dziecko w toku swego rozwoju doświadcza sytuacji lękotwórczych i musi rozwiązywać problemy. Kto z nas nie pamięta lęków z dzieciństwa? Burza, ciemny pokój, wizyta u dentysty, pierwszy dzień w przedszkolu czy śmierć ukochanego zwierzaka… Sytuacje, które wywołują lęk i inne niepożądane stany emocjonalne są naturalnie związane z rozwojem dziecka, nabywaniem doświadczeń. Dzieci przeżywają wiele stresów związanych z tym co nowe, nieznane (np. pierwsze szczepienie, początek edukacji szkolnej). Proces kształtowania się umiejętności społecznych również obfituje w sytuacje nacechowane silnymi emocjami.  Lęki mogą też pochodzić z wyobraźni albo powstawać w wyniku niezaspokojonych potrzeb. Często dzieci nie proszą o pomoc i wsparcie, ponieważ nie potrafią rozpoznawać i nazywać emocji, których doświadczają, nie do końca rozumieją przyczyny i skutki zdarzeń.

I tu właśnie pomocne mogą okazać się bajki terapeutyczne.

Opowiadanie bajek[1] to mówienie do dzieci w ich języku. Bajka jest formą atrakcyjną i zrozumiałą dla dziecka a bajkowe ujęcie problemu odpowiada dziecięcemu sposobowi myślenia i postrzegania świata (magiczna faza rozwoju).  Bajka jest bardziej interesująca niż „wykład” a do tego działa w sferze emocji i często jest o wiele skuteczniejsza niż odwoływanie się do rozsądku i racjonalne tłumaczenie dziecku, że jego lęki nie wiążą się z realnym zagrożeniem (np. że odpływ wanny na pewno go nie wciągnie a pod łóżkiem nie ma potwora, który tylko czeka aż mama zgasi światło).

Ubranie problemu w bajkowy kostium zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa, które pomaga się dziecku „otworzyć” i przepracować swój lęk. Czasami problem jest dla dziecka zbyt bolesny i maluch broni się przed samą myślą o swojej sytuacji, ale może myśleć o kimś, kto znajduje się w podobnym położeniu. Nabiera wtedy dystansu, może przemyśleć własne problemy, przyjrzeć się swoim emocjom a jednocześnie nie czuje się zdemaskowany (bezpieczna rozmowa)[2].

Czytając opowiadanie o bohaterze, któremu przydarzyło się coś podobnego, dziecko zyskuje również pocieszenie, że nie jest pierwszym ani jedynym człowiekiem na świecie, który ma taki kłopot, że inne dzieci przeżywają podobne problemy i lęki, doznają podobnych emocji. Dziecko odczuwa ogromną ulgę dowiadując się, że wiele dzieci ma rozwiedzionych rodziców, boi się ciemności czy zdarza im się zmoczyć łóżko.

Natomiast szczęśliwe zakończenie daje dziecku nadzieję, że również jego historia znajdzie pomyślne rozwiązanie. Dziecko zaczyna wierzyć, że skoro udało się Zającowi, który jest tak podobny do niego i miał taki sam problem, to i jemu się uda. Bohater  staje się wzorem gwarantującym powodzenie, uczy jak radzić sobie z problemami i zachęca do powtórzenia jego sukcesu. Utożsamiając się z bohaterem literackim dziecko może znaleźć rozwiązanie swoich kłopotów i zyskać wzór do naśladowania, jednak forma bajki sprawia, że nie czuje „ciężaru” nauki.

Mechanizmy (identyfikacja i naśladownictwo) i techniki psychologiczne (odwrażliwianie, konkretyzowanie, racjonalizowanie),  sprawiają, że czytanie odpowiednio skonstruowanych opowiadań, omawianie ich i trening umiejętności są skutecznym narzędziem rozwiązywania dziecięcych problemów.

Warto zaznaczyć, że bajki terapeutyczne w rozumieniu literatury przedmiotu, to nie jedyny materiał czytelniczy wykorzystywany w biblioterapii dziecięcej. Większość z prezentowanych na blogu pozycji NIE jest bajkami terapeutycznymi (nie zostały napisane specjalnie na potrzeby terapii, nie posiadają budowy i cech charakterystycznych dla bajki terapeutycznej albo są przeznaczone dla dzieci starszych niż 9 lat itd.), ale z powodzeniem mogą być wykorzystywane do realizacji celów terapeutycznych (umacniają dziecko i pomagają mu radzić sobie z życiowymi trudnościami). Więcej o  tekstach z potencjałem biblioterapeutycznym przeczytasz w zakładce Biblioterapia.

[1] W języku potocznym wszystkie utwory dla dzieci nazywa się bajkami, chociaż nie wszystkie posiadają cechy tego gatunku literackiego. Również w odniesieniu do utworów dla dzieci tworzonych dla potrzeb terapeutycznych przyjęto w literaturze przedmiotu pojęcie „bajki  terapeutycznej” chociaż z klasyczną bajką mają one niewiele wspólnego.

[2] Pisarka i psycholog kliniczny Doris Brett zauważyła, że każda próba racjonalnego tłumaczenia dziecku, że jego lęk przed przedszkolem jest nieuzasadniony, kończyła się porażką. Aby pomóc córce, stworzyła historię o Ani. Ania była podobna do Amanthy, mieszkała w takim samym domu, jak jej rodzina, miała podobnych rodziców i psa, a co najważniejsze – miała ten sam problem co Amantha. Leczenie za pomocą opowieści okazało się strzałem w dziesiątkę. Dziewczynka identyfikowała się z bohaterką, a jednocześnie nie miała dyskomfortu związanego z rozmową na temat swojej kłopotliwej sytuacji.

Opracowanie: Iwona Czesiul – Budkowska na podstawie:

  • Bajką w pająka,  Rozmowa z Katarzyną  Klimowicz opublikowana w Wysokich Obcasach 30.04.2007 r.
  • Bajki, które leczą część I, Doris Brett, przekład Małgorzata Trzebiatowska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006, ISBN: 978-83-87957-65-0
  • Bajki, które leczą część II, Doris Brett, przekład Hanna Dankiewicz, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, ISBN: 978-83-87957-67-4,
  • Bajki terapeutyczne dla dzieci cz. 1, Maria Molicka,  Media Rodzina, Poznań 1999, ISBN: 978-83-7278-010-2
  • Bajki terapeutyczne dla dzieci cz. 2, Maria Molicka,  Media Rodzina, Poznań 2003, ISBN: 978-83-7278-099-7
  • Bajkoterapia czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać,  Nasza Księgarnia, Warszawa 2009. Posłowie do książki autorstwa Katarzyny Klimowicz.
  • Bajkoterapia jako rodzaj biblioterapii w procesie budowania zasobów osobistych i terapii,  Maria Molicka, w: Bliżej Przedszkola  2008 nr 2 s. 20-23
  • Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii,  Maria Molicka, Media Rodzina, Poznań 2002, ISBN:  978-83-7278-041-6
  • Brak magii, morału, pokazywanie uczuć, rozmowa z Katarzyną Klimowicz opublikowana na portalu egodziecka 18.09.2011 r.
  • Krecik z bajki przegania duchy – rozmowa z Katarzyną Klimowicz opublikowana w  Gazecie Wyborczej 21.03.2008 r.
  • Materiały do autorskich warsztatów bajkoterapeutycznych opracowane przez autorów serwisu ABCbaby.pl we współpracy z Marią Molicką

To zaledwie zarys tematyki. Wszystkich, którzy chcieliby zasięgnąć więcej informacji, odsyłam do bogatej literatury przedmiotu. Bibliografię można znaleźć tutaj

Podobne wpisy

error: Content is protected !!